Druga strona portalu sądowego

Co prawda, zmiana dotyczy jedynie ograniczonego zakresu postępowań cywilnych – tych bowiem tylko, w których zasadniczym sposobem wnoszenia pism jest system teleinformatyczny („jeżeli przepis szczególny tak stanowi”), a więc – na tę chwilę przynajmniej – (i) elektroniczne postępowanie upominawcze oraz (ii) postępowania upadłościowe/restrukturyzacyjne. Warto jednak odnotować te zmiany, bowiem mogą one wyznaczać kierunek dalszych pomysłów ustawodawcy, jak dokonać długo oczekiwanego – i zdaje się już coraz bardziej niezbędnego – przejścia przez sądy z „systemu” akt papierowych na „akta cyfrowe”. Sposób wprowadzenia omawianych zmian, wraz z uzasadnieniem projektu ustawy skłaniają do pesymistycznego wniosku, że raczej nie doczekamy się prędko sensownej, komplementarnej regulacji zagadnień związanych z cyfryzacją postępowania cywilnego.

W uzasadnieniu omawianej ustawy zmieniającej wskazano, że w obrębie cyfryzacji postępowania cywilnego „zachodzi potrzeba wprowadzania ich [zmian] w sposób stopniowy”. Wspomniany blok przepisów wprowadza jednak bardzo daleko idące, nowe obowiązki stron wnoszenia bądź co bądź kluczowych pism (takich jak np. apelacja, zażalenie, wniosek o doręczenie uzasadnienia orzeczenia), a także przewiduje możliwość wnoszenia pism z załącznikami.

I tu pojawia się pierwsze mrożące krew w żyłach rozwiązanie prawne – zgodnie z art. 1252 § 1 k.p.c., jeśli załącznika nie może skutecznie wnieść wraz z pismem za pośrednictwem portalu informacyjnego „ze względu na jego właściwości”, załącznik ten „wnosi się do sądu z pominięciem portalu informacyjnego, uprawdopodobniając tę okoliczność, w terminie 3 dni od dnia wniesienia pisma procesowego.”. W rozumieniu at. 243 k.p.c. uprawdopodobnienie – odmiennie niż dowodzenie – jest czynnością, która nie daje pewności zaistnienia danego faktu (podlegającego uprawdopodobnieniu), czyni jedynie jego istnienie wiarygodnym, prawdopodobnym. Znając kazuistyczne podejście sądów do uzupełniania braków formalnych pism procesowych i dochowywania terminów sądowych i ustawowych, pozostawienie w sferze uprawdopodobnienia wystąpienie aż dwóch nieostrych wyrażeń – „właściwości załącznika” i „wniesienie z pominięciem portalu” – może budzić spory niepokój praktyków. Jak uprawdopodobnić, iż właściwość danego dokumentu nie pozwala na jego wniesienie za pośrednictwem portalu – czy chodzi o ograniczenia techniczne portalu informacyjnego czy oderwane od tego kryterium inne, bliżej nieokreślone właściwości takiego załącznika? Czy w ramach obowiązku uprawdopodobnienia strona musi przekonać sąd, że a) nie mogła skorzystać z systemu teleinformatycznego? Bo to, że wniosła załącznik w terminie 3 dni z pominięciem portalu wydaje się być najmniej problematycznym zagadnieniem.

Podobne rozwiązanie przyjęto w art. 1252 § 2 k.p.c. – jeżeli w ogóle całego pisma nie da się wnieść w ostatnim dniu terminu z uwagi na „ograniczenia w dostępności portalu informacyjnego leżące po stronie sądu, uniemożliwiające wniesienie tego pisma”, pismo można złożyć w dniu następnym, który nie jest dniem wolnym od pracy lub sobotą i portal w takim dniu działa. Fakt „ograniczenia w dostępności portalu informacyjnego leżące po stronie sądu, uniemożliwiające wniesienie tego pisma” strona powinna w złożonym piśmie znów uprawdopodobnić. Wykładnia językowa tego przepisu skłania do postawienia tezy, że strona musi uprawdopodobnić nie tylko to, że były ograniczenia w dostępności portalu, ale że „leżały one po stronie sądu”. Czy jeśli sąd powierzy (lub już powierzył) obsługę techniczną portalu podmiotowi trudniącemu się zawodowo tego typu czynnościami, a ten podmiot nie dopełnił swoich obowiązków, wskutek czego portal był niedostępny, to w świetle np. art. 429 k.c. jest to niedostępność portalu „leżąca po stronie sądu”? Zapewne odpowiedzi można doszukiwać się w przepisach dotyczących procesu cyfryzacji, rozsianych po różnych aktach prawnych różnej rangi. Czy jednak wola ustawodawcy na pewno została dobrze wyrażona sformułowaniem „leżące po stronie sądu”? Można mieć co do tego wątpliwość.

Może się wydawać, że powyższe wątpliwości mają wartość jedynie publicystyczną-krytykancką. Omawiania grupa przepisów wejdzie w życie dopiero 1 marca 2026 r., natomiast wnoszenie pism przez portal informacyjny (gdy nie jest to możliwe przez system teleinformatyczny) stanie się dla pełnomocników profesjonalnych obowiązkowe dopiero od 1 marca 2027 r. (za ponad półtora roku). Przepisy wykonawcze do tych zmian k.p.c. mają dopiero powstać. Zasadne wydaje się więc zastrzeżenie w kierunku ustawodawcy, że wprowadzane są zmiany do procedury cywilnej mające „załatać” brak odpowiedniego przygotowania teleinformatycznego, a problem z ich stosowaniem i ryzyko ich niejednolitej interpretacji przerzucany jest na strony postępowania. Warto zauważyć bowiem, że zgodnie z art. 1252 § 3 k.p.c. „przewodniczący zwraca pismo procesowe albo sąd odrzuca środek zaskarżenia w wypadku nieuprawdopodobnienia okoliczności określonych w § 2 zdanie pierwsze lub drugie”, czyli okoliczności związanych z brakiem dostępności portalu sądowego.

Skutkami tych niedociągnięć informatycznych obciążone zostaną więc strony – to strona będzie musiała wykazywać (w stopniu prawdopodobieństwa), że niezłożenie załącznika czy niedochowanie terminu jest skutkiem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. A konkretniej, że problem „leży po stronie sądu”, a nie jakiejkolwiek osoby trzeciej czy zdarzenia zewnętrznego. Kolejny skutek jest taki, że przez długi czas strony postępowania cywilnego – nie tylko pełnomocnicy profesjonalni, ale przecież i strony przez nich reprezentowane – będą funkcjonować w kolejnej rzeczywistości hybrydowych rozwiązań. W uzasadnieniu ustawy zmieniającej ustawodawca wskazał również, że „w przyszłości planuje się również uporządkowanie przepisów dotyczących korzystania z systemów teleinformatycznych obsługujących postępowania sądowe.”. Jest to deklaracja tak niejasna, że można mieć uzasadnione obawy co do pokusy wprowadzenia podobnych rozwiązań teleinformatycznych do obecnie funkcjonujących nie tylko w obrębie wąskiego grona postępowań – tak, jak to ma miejsce na mocy obecnej nowelizacji – ale w odniesieniu do wszystkich spraw cywilnych.

Patrząc na perspektywę czasową zmian, w obecnym wąskim zakresie przepisy ustawy z 5 sierpnia 2025 r. będą „w pełni” stosowane dopiero od 1 marca 2027 roku, zatem rodzi się pytanie – kiedy ustawodawca planuje wprowadzić kolejne rozwiązania w obrębie cyfryzacji dla całej procedury cywilnej? W okresie 2 do 5 lat? Wydawałoby się zatem, że jest dużo jeszcze czasu na wprowadzenie dla całej procedury cywilnej przemyślanych i komplementarnych rozwiązań, odzwierciedlających istniejące już rozwiązania informatyczne dostępne sądom.

Z drugiej jednak strony, okres 2-5 lat to nie jest znowu tak dużo w realiach polskiego sądownictwa – zarówno pod względem tempa rozpoznawania spraw, jak i tempa wprowadzania zmian w działalności sądów, wyposażenia je w odpowiednie narzędzia sprzętowe i programowe, zapewnienia wystarczającej kadry sędziowskiej, asystenckiej i sekretarskiej. Dlatego też istnieje obawa, że analizowane przepisy stanowiące tymczasowe rozwiązanie przeistoczą się – oczywiście ze zmianami, które będą wynikiem korekt w toku ich stosowania – w rozwiązanie modelowe dla całej procedury cywilnej.

Jakkolwiek kierunek zmian przepisów procedury cywilnej możliwy jest tylko jeden – w stronę cyfryzacji i przyspieszenia postępowania cywilnego m.in. przez uproszczenie i przyspieszenie obiegu korespondencji sądowej, na tym etapie i przy obecnym poziomie niedoregulowania wielu kwestii, istotnych dla bezpiecznego i pewnego „obrotu” korespondencji sądowej. zmianę tę należy ocenić krytycznie.

By jednak zrównoważyć powyższe narzekania autora tej publikacji czymś pozytywnym – wreszcie (miejmy nadzieję) wyjaśniono istotną wątpliwość w praktyce postepowań cywilnych w obrębie pełnomocnictw „elektronicznych”! Dodany do art. 89 k.p.c. § 12 stanowi, że „pełnomocnictwo udzielone w postaci elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.”. Zatem ustawodawca potrafi w sposób jasny i prosty (a także dość szeroko co do dopuszczalnych form opatrywania pełnomocnictw elektronicznych) stworzyć regulację, stanowiącą odpowiedź na problemy praktyki sądowej. Gorzej, gdy musi mierzyć się z niedociągnięciami i powolnie postępującym procesem cyfryzacji sądów (system Jitsi wspomnę tu wyłącznie po to, by powiedzieć, że Jitsi pominę milczeniem) – wówczas obawiam się nawet najbardziej racjonalny ustawodawca nie naleje z pustego.